باغ تاریخی فین کاشان از زیباترین و مشهورترین باغ‌های ایرانی است. این باغ با سروهای بلند و باشکوه و جوی‌هایی با فواره‌های کوچک که در همه جای باغ به چشم می آیند همراه با عمارت و کوشک‌های تاریخی و زیبا و متعدد، نگینی درخشان و شگفت‌آور در شهر نسبتا گرم و خشک کاشان شمرده می شود.
این باغ در منتهی الیه جنوب غربی شهر کاشان قرار دارد و از چشمه سلیمانیه مشروب می گردد. مظهر این چشمه با فاصله کمی در بالا دست باغ قرار گرفته است. سابقه تاریخی این باغ را می‌توان منتسب به باغی دانست که طبق متون تاریخی از قرون اولیه اسلامی وجود داشته و پس از زلزله سال 982 هجری قمری کاشان رو به ویرانی و نابودی گراییده و محل کنونی آن به باغ کهنه معروف است. باغ فعلی به دستور شاه عباس اول صفوی که علاقه زیادی به کاشان داشته است در حدود سال 1000 هجری قمری، در محلی در بالا دست باغ کهنه و در مجاورت چشمه سلیمانیه بنا گردیده است. طبق مطالعات انجام شده در سال 1381 که طی آن درختان باغ فین سن‌سنجی شدند، درختانی دارای قدمتی تقریبی همزمان با انتقال باغ، در آن‌ها یافت شده است.
در مرکزیت باغ، کوشک بزرگ میانی که از بنای اولیه باغ است قرار دارد و در مرکز آن حوضی است که آب از درون آن می‌جوشد و از طریق جوی‌های به سایر نقاط باغ منتقل می‌گردد. با توجه به شکل خاص مسیر حرکت آب از کانال زیرزمینی به درون حوض، این کوشک به نام شترگلو نیز خوانده می‌شود.
باغ فین در سال‌های انتهایی دوره‌ی صفویه و در اثر حوادث مختلفی همچون حمله افغان‌ها به ایران و نیز زلزله ویرانگر سال 1192 هجری قمری دچار خرابی‌های فراوان گردید ولی با عنایتی که حکام دوره‌های بعدی به آن داشتند، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
بیشترین تغییرات پلانی و ساختمانی باغ فین در دوره زندیه و قاجاریه انجام گردید. خلوت کریم خانی که ساختمانی است مسکونی، در دوره زندیه و در زمان کریم خان زند احداث شد.
عصر قاجار دوران شکوفایی و اوج باغ پس از دوران صفوی بود. با به قدرت رسیدن فتحعلی شاه و توجه این پادشاه به این بنا، باغ دوباره اهمیت خود را بازیافت. فتحعلی شاه بر اثر دلبستگی‌هایی که به صفای باغ و زیبایی‌هایی چشمه فین داشت، به حاج حسن خان صدر اعظم اصفهانی که سرپرست حوزه حکمرانی کاشان بود، دستور داد تا همزمان با ساختن مسجد مدرسه عظیم و زیبای سلطانی، خرابی‌های باغ را مرمت نموده و آنجا را زینت و آرایشی شاهانه بدهند. به همین جهت کوشک قاجاری (شتر گلوی فتحعلی شاهی) در سمت جنوب غربی باغ احداث شد. ساختمان اصلی این بنا به شکل چهار طاق و صفه سرپوشیده و شاه‌نشین دارای حوض خانه‌ای می باشد که از سه طرف آن آب سرازیر و به وسیله جوی‌های کاشی‌کاری شده و فواره‌های زیبا به اطراف باغ هدایت می‌شود. همچنین این نقطه مرکز یکی از ورودی‌های آب از چشمه سلیمانیه به داخل باغ می‌باشد.
بیشترین حجم دیوارنگاری در این کوشک با درون‌مایه‌هایی همچون صف سلام فتحعلی شاه، خسرو و شیرین، شیرین و فرهاد، یوسف و زلیخا، حیوانات، شکار و شکارگاه و … به زیبایی ترسیم گردیده است.
در مدتی که این مکان در حال تعمیرات و نوسازی بود فتحعلی شاه شخصا برای سرکشی و تفرج در باغ حاضر می‌شد تا اینکه در سال 1226 مرمت آن به پایان رسید.
عمده‌ترین افزوده‌های دوران فتحعلی شاه به باغ فین عبارتند از: نقاشی‌هایی که در شتر گلوی صفوی به بنا افزوده شد، ساخت یکی از حمام‌های باغ به همراه مرمت حمام قدیمی آن، ساخت عمارت شتر گلوی قاجاری در سمت جنوب غربی باغ و ایجاد خلوت نظام الدوله (حرمسرا) توسط دامادش علی محمد خان نظام الدوله.
این باغ در طول تاریخ میزبان وقایع مهمی همچون تاجگذاری شاه اسماعیل اول و شاه عباس دوم صفوی بوده است. مهم‌ترین رویدادی که در باغ فین اتفاق افتاده است شهادت میرزا تقی خان امیرکبیر در سال 1230 هجری شمسی در حمام باغ است. امیرکبیر روزهای پایانی عمر خویش را در این باغ و در تبعید زندگی می‌کرد. حکم قتل وی که با تلاش بدخواهانش توسط ناصر الدین شاه قاجار صادر گردید و هنگامی که وی در حمام باغ، مشغول استحمام بود، با بریدن رگ دست راست ایشان اجرا شد.
باغ فین در سال 1314 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این باغ به همراه هشت باغ دیگر ایران در سال 1390 و با ارسال پرونده ای به نام باغ‌های ایرانی به سازمان یونسکو در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.
در این باغ با پرداخت هزینه‌ای جداگانه می‌توانید از موزه ملی کاشان که اشیای گرانبها و ارزشمندی از تاریخ و تمدن ایران را در دل خود جای داده را تماشا کنید.
