تپه سیلک در جنوب شهر کاشان با وسعت ۴۰ هکتار قرار دارد. این محوطه از چهار بخش تپه شمالی، تپه جنوبی، گورستان الف و گورستان ب تشکیل شده است. بنابر تحقیقات باستان‌شناسی این ناحیه یکی از نخستین مراکز تمدن و سکنی بشر ماقبل تاریخ شناخته شده است.
در طی سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۱ برخی ظروف سفالی سیلک که طی حفاری های غیر قانونی به دست آمده بودند سر از بازار عتیقه‌جات تهران و سپس پاریس در آوردند.
این ظروف چنان زیبا و چشم نواز بودند که مسئولین موزه لوور به آندره گدار مامور دولت فرانسه در امور میراث فرهنگی ایران و رییس وقت موزه ایران باستان دستور دادند تا محل کشف این آثار را پیدا کند و سپس برای حفاری در آن محل با دولت ایران به توافق برسد.
جستجوهای گدار مشخص نمود که این سفال‌ها از تپه سیلک یافت شده است. بعد از عقد قرارداد بین دولت فرانسه و دولت ایران در سال ۱۳۱۲ گیرشمن به همراه تیم خود جهت حفاری و انجام کارهای مطالعاتی به سیلک آمدند.
گیرشمن طی سه سال کاوش به نتایج علمی ارزشمندی دست پیدا کرد و آنها را در دو جلد کتاب به نام سیلک یک و دو در سالهای ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ به زبان فرانسه چاپ نمود.
گیرشمن طی مطالعات و پژوهش‌های خود دریافت که سیلک یکی از کهن‌ترین روستاهای موجود در بخش مرکزی فلات ایران است. همچنین وی پی برد اینجا جایی است که انسان‌ها برای نخستین بار شروع به زندگی یکجانشینی کردند و به مرور زمان در کشاورزی و دامپروری مهارتهای فراوانی را کسب کردند.
کشف آثار و بقایای سیلک گویای این مطلب است که در آن روزگار در این ناحیه آب فراوان وجود داشته است. نزدیکی فین به تپه سیلک، باستان‌شناسان را بر آن داشته تا یقین پیدا کنند که مظهر چشمه کنونی فین در گذشته، در تپه‌های سیلک قرار داشته است و به علت دگرگونی‌های جغرافیایی تغییر یافته است.
طبق تحقیقات گیرشمن ساکنان تپه شمالی پس از ۱۵۰۰ سال زندگی به تپه جنوبی که در فاصله 600 متری قرار دارد مهاجرت کرده و در این برهه بود که انسان برای نخستین بار در جهان شروع به ذوب مس و ساخت اشیای مسی کرد. همچنین در کنار مس برای نخستین بار فلزگری نقره را نیز ابداع کرده و به این ترتیب سیلک به یکی از مراکز اصلی و اولیه تولید محصولات فلزی تبدیل شد.
کاوش هیات گیرشمن نشان داد که مردم سیلک پس از حدود ۱۰۰۰ سال زندگی در تپه جنوبی، حدود ۵۳۰۰ سال پیش اقدام به استفاده از خط و نوشتار کردند. خط مورد استفاده در این زمان خط آغاز عیلامی نام دارد. خطی که برای نخستین بار در جنوب غرب ایران و احتمالا در خوزستان امروزی ابداع شده است و در همین دوره به تمامی مناطق فلات ایران از شرق تا غرب و از جنوب تا شمال گسترش می‌یابد.
همچنین گیرشمن با کاوش در دو گورستان الف و ب دریافت که احتمالا حدود ۳۵۰۰ سال پیش مردمانی از مناطق شرق و جنوب شرق دریای مازندران به سمت مرکز ایران هجوم آوردند. در واقع می توان این افراد را نیاکان اقوام بعدی ایرانی مانند مادها و پارس‌ها در نظر گرفت. در این گورستان‌ها به همراه مردگان هدایایی نیز قرار داده می‌شد که فرد متوفی در زندگی بعدی از آنها استفاده کند. یکی از گورستان‌ها 3500 سال و دیگری 3000 سال قدمت دارد.
در محوطه و تپه‌های باستانی سیلک شش دوره فرهنگی متمایز را می‌توان مشخص کرد.
دوره اول سیلک:
این دوره از حدود 8000 تا 7300 سال پیش را شامل می گردد. در این دوره برای اولین بار در تپه شمالی جامعه‌ای کوچک یکجانشین شدند. این گروه برای گذران معیشت و زندگی خود به کشاورزی و دامپروری روی آوردند، البته هنوز شیوه شکار را کاملا کنار نگذاشته و بخشی از خوراک خود را با شکار حیوانات وحشی مانند گاو، اسب، گورخر، آهو و گراز تامین می‌کردند.
بر اساس گزارش گیرشمن این گروه در کلبه‌های موقتی که احتمالا از نی و شاخه‌های درختان و همراه با گل می‌ساختند ساکن بودند. نخستین حیوانات و گیاهان اهلی شده به دست آنها، بز و گوسفند، گندم و جو بود. همچنین اولین تجربه سفالگری در سیلک، در این دوره اتفاق افتاده که در ابتدا این سفال‌ها ساده و بدون نقش ساخته می‌شدند.
دوره دوم سیلک:
این دوره از حدود 7200 تا 6700 سال پیش را شامل می گردد. در دوره دوم خانه‌های دائمی با معماری ساده ساخته شد. دامداری و کشاورزی تخصصی‌تر گردید و سفالگری از کیفیت بهتری برخوردار شد که دلیل آن افزایش توانایی در کنترل حرارت کوره و پخت صحیح سفال بود. همچنین در این دوره با آشنایی و شناخت بیشتر فلز مس شروع به استفاده از آن برای ساخت ابزارهای مورد نیاز خود کردند.
دوره سوم سیلک:
این دوره از حدود 6300 تا 5400 سال پیش را شامل می‌شود. این دوره با آغاز سکونت در تپه جنوبی همراه است و اولین ساکنان این تپه از خشت‌های قالبی مستطیل شکل برای ساخت خانه‌های خود استفاده کردند. خانه‌ها معمولا دارای چند اتاق، انبار و اجاق بودند. همچنین بر روی دیوارها، طاقچه‌هایی برای قرار دادن اشیا تعبیه کرده بودند. در اواسط این دوره چرخ سفالگری وارد صنعت سفالگری گردید و در تزئین سفال‌ها از نقوش حیوانی و انسانی استفاده شد. استفاده از مهر نشانگر رونق دادوستد در این دوره بوده است.
دوره چهارم سیلک:
این دوره از حدود 5300 تا 4900 سال پیش را شامل می‌شود. مهمترین پدیده این دوره استفاده از خط و نگارش به صورت اولیه است. از شاخصه‌های مهم دیگر این دوره می‌توان به کاسه‌های لبه واریخته اشاره نمود. به علت افزایش جمعیت، این نوع ظروف که دارای ساختی آسان و سریع بودند در یک گستره وسیع جغرافیایی رواج پیدا کردند.
دوره پنجم سیلک:
این دوره از حدود 4800 تا 3100 سال پیش را شامل می‌شود. این دوره متعلق به مهاجران تازه وارد به سیلک است. گورستان این مهاجران در حدود 200 متری تپه جنوبی قرار داشته است. در این دوره برخلاف دوره‌های قبل مرده‌ها را خارج از منازل مسکونی دفن می‌کردند ولی همچنان در کنار جسد اشیایی دفن می‌شد.
دوره ششم سیلک:
این دوره از حدود 3000 تا 2700 سال پیش را شامل می‌شود. این دوره آخرین دوره استقرار در تپه سیلک است که بعد از آن، محوطه برای همیشه متروک گشت و مردمان آن در مناطق دیگر دشت کاشان پراکنده شدند. مردمان این دوره مردگان خود را در گورستانی که در 250 متری غرب تپه جنوبی قرار دارد دفن می‌کردند.
سنت ساخت سفال منقوش، در این دوره احیا شد و ظروف لوله‌دار با فرم خاص و نقش‌مایه‌هایی نزدیک به اسطوره‌های آریایی مانند جنگاوران، اسب بالدار و اسب در این دوره رواج داشته است.
پس از انتشار کتاب‌های سیلک گیرشمن، سیلک به عنوان یکی از مهمترین محوطه‌های پیش از تاریخ ایران به شهرتی جهانی رسید.
بعد از انقلاب سیلک به دست فراموشی سپرده شد و بخشی‌هایی از آن محلی برای بازی کودکان و بخشی‌های به محل بیتوته معتادان و خلافکاران مبدل گردید.
بعد از گذشت سال‌ها یکی از بزرگترین باستان شناسان ایران دکتر صادق ملک شهمیرزادی طرح بازنگری سیلک را به هدف نجات محوطه و به روز رسانی نتایج کار گیرشمن در سال ۱۳۸۰ آغاز کرد و تا سال ۱۳۸۵ به همراه هیات باستان‌شناسی خود نه تنها محوطه را از نابودی حتمی نجات داد بلکه به نتایج علمی ارزشمندی همچون کشف قدیمی‌ترین مدارک فلزگری دنیا، کشف یکی از قدیمی ترین روستاهای محصور دنیا و کشف شواهد و مدارک بیشتر از نظام اداری و حکومتی در محوطه دست یافت.
وی نتایج کار هیات خود را در شش جلد کتاب ارزشمند به دو زبان فارسی و انگلیسی به چاپ رساند. همچنین وی بسیاری از کاستی‌هایی که در کار گیرشمن بود را اصلاح کرد.
سیلک به واسطه پیشگام بودن در چندین مورد از تحولات مهم بشر نه تنها در سطح ملی محوطه‌ای شاخص و شناخته شده است بلکه اهمیت این پیشگامی‌ها تا جایی است که سیلک در سطح جهان به عنوان محوطه‌ای کلیدی و محوری شناخته می‌شود.
بیشتر از ۸۵۰ اثر از تپه سیلک در موزه ملی ایران موجود است و برخی از آثار این تپه نیز در موزه لوور به نمایش در آمده است.
سیلک با قدمتی بیش از ۸۰۰۰ سال یکی از قدیمی‌ترین روستاها و استقرارهای یکجانشینی در منطقه مرکزی ایران است. از نظر مهمترین باستان‌شناسان دنیا سیلک و در مجموع منطقه مرکزی ایران نخستین مرکز تولید فلز مس و نقره در جهان است که در آن فلز کاری به صورت یک صنعت کاملا پیشرفته و در حدود ۶۰۰۰ سال پیش به شکوفایی رسیده است.
سیلک یکی از کهن ترین تمدن های جهان است به عبارت دیگر هنگامی که سیلک در حدود ۵۵۰۰ سال پیش از یک روستای بزرگ فراتر رفت و تبدیل به یک شهر با سیستم مدیریت اداری شد تنها در معدودی از جاهای دیگر دنیا مانند منطقه خوزستان، منطقه بین النهرین و مصر شهرنشینی وجود داشته و در سایر مناطق دنیا مردم تا مدتها پس از این تاریخ همچنان به حالت روستانشینی به حیات خود ادامه می‌دادند.
با این همه یکی از اصلی‌ترین دلایل اهمیت محوطه سیلک داشتن مدارک و شواهد تحولات فرهنگی اجتماعی اقتصادی و سیاسی بشر از نخستین مراحل یکجانشینی تا بالاترین سطوح شهرنشینی دوران باستان است. کمتر محوطه و مکانی در دنیا وجود دارد که باستان‌شناسان بتوانند کلیه مدارک و شواهد بیش از ۵۰۰۰ سال از تحول و توسعه جوامع انسانی در یک جا و یک مکان بیابند.
سیلک به مانند حافظه‌ای می‌ماند که اطلاعات مربوط به بیش از ۵۰۰۰ سال حیات بشر را به صورت یکجا در خود نگه داشته است.
